Các bệnh gây vàng da ở người lớn
Vàng da ở người trưởng thành có thể là biểu hiện của nhiều bệnh liên quan đến hồng cầu, gan, mật hoặc tác dụng phụ của một số loại thuốc.
Vàng da có thể do ăn quá nhiều thực phẩm chứa vitamin A hay tiền chất beta carotene như cà rốt, bí đỏ, đu đủ, cà chua, xoài chín, gấc, khoai lang... Đây là tình trạng vàng da không bệnh lý, tức ngừng ăn những thực phẩm này một thời gian, vàng da sẽ hết.
Vàng da bệnh lý xảy ra khi cơ thể không chuyển hóa và đào thải được bilirubin, dẫn đến tăng bilirubin trong máu. Bilirubin là chất có sắc tố vàng được hình thành khi hemoglobin (một phần của tế bào hồng cầu, chịu trách nhiệm vận chuyển oxy) bị phá vỡ trong quá trình sửa chữa và sản sinh tế bào hồng cầu mới.
Thạc sĩ, bác sĩ Lê Minh Thùy, Trung tâm Nội soi và Phẫu thuật Nội soi Tiêu hóa, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM, cho biết vàng da bệnh lý thường đi kèm với vàng củng mạc mắt, mức độ phụ thuộc vào nồng độ bilirubin trong máu. Tình trạng này có thể liên quan đến một số bệnh lý ở hồng cầu, mật, tụy hoặc ung thư.
Vàng da thường được phân thành ba nhóm lớn dựa trên nồng độ bilirubin gián tiếp và trực tiếp trong cơ thể. Cụ thể là vàng da trước gan, vàng da tại gan do các bệnh gây tổn thương tế bào gan và vàng da sau gan do các bệnh gây tổn thương gan hoặc tắc nghẽn đường mật ngoài gan.
Nhóm bệnh vàng da trước gan: Thường xảy ra do sự phá hủy hồng cầu quá mức ở tổ chức liên võng nội mô (gan, lách, tủy xương) làm cho bilirubin tự do ứ lại trong máu. Một số trường hợp sử dụng thuốc điều trị bệnh di truyền như hội chứng Gilbert, hội chứng Rotor... làm cản trở quá trình thu nhận bilirubin tự do vào gan, cũng dẫn đến vàng da.
Nhóm bệnh liên quan đến tế bào gan (còn gọi là bệnh vàng da tại gan): Bệnh vàng da do tổn thương tế bào gan làm giảm khả năng liên kết giữa bilirubin và axit glucuronic. Nguyên nhân có thể gặp là viêm gan virus (A, B, C, D, E), viêm gan tự miễn, viêm gan do rượu, viêm gan nhiễm mỡ không do rượu tiến triển, nhiễm khuẩn huyết, do sử dụng thuốc hoặc một số thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc...
Nhóm bệnh liên quan đến tắc nghẽn đường mật ngoài gan (còn gọi là bệnh vàng da sau gan): Xảy ra do cản trở bài tiết bilirubin và muối mật vào ruột, làm ứ lại tại gan và thấm vào máu gây tăng bilirubin. Các bệnh có thể dẫn đến vàng da sau gan gồm sỏi mật (sỏi ống mật chủ), giun chui ống mật, u bóng Vater, ung thư đường mật, ung thư đầu tụy, khối u ngoài chèn ép vào đường mật...
Vàng da sau gan có thể đi kèm với các triệu chứng như sốt ớn lạnh, đau bụng hạ sườn phải hoặc thượng vị (trên rốn), ngứa da, sụt cân, suy nhược cơ thể, chán ăn, dễ bầm tím hoặc chảy máu cam hoặc chảy máu chân răng. Người bệnh cũng có thể bị nôn ra máu, phân nhạt màu, nước tiểu sẫm màu.
Bác sĩ Minh Thùy cho biết vàng da, vàng mắt là triệu chứng quan trọng của nhiều bệnh lý. Các bệnh viêm gan virus, viêm gan tự miễn, viêm gan do rượu bia không được điều trị sớm dễ tiến triển thành bệnh nguy hiểm hơn như xơ gan, ung thư gan...
Trường hợp vàng da do nguyên nhân tắc nghẽn đường mật như sỏi ống mật chủ, u chèn ép đường mật... kéo dài có thể gây nhiễm trùng đường mật, sốc nhiễm trùng, suy đa tạng và tử vong. Người có dấu hiệu nghi ngờ vàng da, vàng da bất thường cần đi khám sớm để được bác sĩ tư vấn, đánh giá và xem xét điều trị.
