Viêm xoang
Viêm xoang là tình trạng niêm mạc xoang bị viêm, tổn thương nên không thực hiện được chức năng, lâu ngày gây ứ đọng dịch nhầy bẩn.

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi BS.CK2 Huỳnh Tấn Vũ, Bệnh viện Đại học Y Dược TP HCM - Cơ sở 3.

Phân loại
Theo tiến trình thời gian:

- Viêm xoang cấp tính.

- Viêm xoang mạn tính.

Nguyên nhân

- Nhiễm khuẩn:

Không khí ô nhiễm , bụi, khói bếp, thuốc lá, ao hồ bẩn... không vệ sinh, môi trường này chứa nhiều vi khuẩn nấm mốc. Vi khuẩn vào mũi gây viêm mũi và sau đó chuyển thành viêm xoang.‎
Ngoài ra, viêm xoang còn do vệ sinh cá nhân kém, không thường xuyên vệ sinh cá nhân đầy đủ. Vi khuẩn sẽ vào mũi gây viêm mũi, sau đó viêm xoang.
- Dị ứng: Cơ địa dị ứng một chất nào đó, thường là hóa chất, thức ăn biển... làm cho niêm mạc mũi phù nề, gây bít tắc lỗ thông xoang, xoang bít tắc sẽ bị nhiễm trùng khi bị viêm xoang với nguyên nhân này, nên sử dụng thuốc chống dị ứng và cải thiện môi trường sống.

- Thoái hóa niêm mạc thành Polyp, liên quan đến nấm dị ứng.

- Cũng có trường hợp đặc biệt là viêm xoang do nhiễm trùng răng hàm trên. Vi khuẩn ở lỗ sâu răng đưa vào xoang gây viêm nhiễm tụ mủ rất hôi.

- Viêm xoang cũng có thể xảy ra do thay đổi áp lực đột ngột, nhất là khi bay lên cao và lặn sâu xuống nước quá nhanh.

- Ngoài ra viêm xoang cũng có thể do chấn thương. Nhưng trường hợp này rất hiếm gặp.

- Cụ thể:

Viêm xoang cấp tính:
Nhiễm khuẩn do viêm mũi hay viêm họng cấp tính, hoặc sau các bệnh nhiễm khuẩn lây qua đường hô hấp, nhiễm khuẩn do răng.
‎Các kích thích lý, hoá các hơi khí hoá chất độc, độ ẩm cao.
‎Chấn thương do hoả khí, cơ học hay áp lực gây xuất huyết, phù nề, thương tổn niêm mạc và thành xoang.
‎Các yếu tố tại chỗ như dị hình vách ngăn hay nhét mechè mũi lâu ngày làm ứ tắc dịch tiết trong xoang.
Các yếu tố toàn thân như suy nhược, tiểu đường...
Viêm xoang mạn tính:
Vẹo vách ngăn cao, phì đại xương xoăn giữa, dị ứng, gây nên tình trạng dẫn lưu kém, kéo dài không thoát mủ ra khỏi xoang được (vì lỗ thông tự nhiên bị tắc).
Sau một viêm xoang cấp tính có hoại tử xương trong một bệnh nhiễm trùng cúm, sởi... hoặc sau một viêm xoang mủ do răng.
Vai trò thể địa cũng rất quan trọng, nhất là thể địa dị ứng. Dị ứng dẫn tới nhiễm trùng phát triển và khi bị nhiễm trùng lại làm dị ứng nặng lên. Do đó điều trị bệnh thường làm bệnh thuyên giảm nhưng ít khi khỏi hẳn.
Phân dạng
- Cấu trúc xoang gồm 4 xoang ở mỗi bên: trán, sàng, hàm, bướm.

- Tùy theo vị trí tổn thương, có thể chia viêm xoang thành 3 dạng:
Viêm xoang đơn lẻ: Bệnh nhân chỉ bị viêm 1 trong 4 xoang.
Viêm xoang kết hợp: Dạng này bao gồm viêm xoang trước và viêm xoang sau.
Viêm xoang trước gồm viêm xoang hàm, xoang sàng và xoang trán, hoặc xoang hàm xoang trán và một phần xoang hàm trước.
Viêm xoang sau gồm viêm xoang bướm và xoang hàm sau.
Viêm đa xoang: Bệnh nhân bị viêm tất cả xoang.
Dấu hiệu nhận biết

- Viêm xoang cấp tính:

Triệu chứng toàn thân: Thường chỉ thấy mệt mỏi, sốt nhẹ nhưng cũng có trường hợp thường ở trẻ em có sốt cao, thể trạng nhiễm khuẩn rõ.‎
Triệu chứng cơ năng:
Đau: Đau vùng mặt là dấu hiệu chính, thường đau về sáng do đêm bị ứ đọng xuất tiết, đau thành từng cơn gây nhức đầu. Đau nhức nhất là vùng quanh mắt, đau thành cơn, đau theo nhịp đập. Ấn đau ở phía dưới ổ mắt, cơn đau có chu kỳ, đúng khoảng thời gian nhất định trong ngày thường đau vào lúc từ 8 đến 11 giờ.
‎Ngạt tắc mũi: Tuỳ theo tình trạng viêm, ngạt tắc mũi 1 hay cả 2 bên, mức độ vừa nhẹ, từng lúc hay tắc mũi liên tục gây mất ngửi, ngạt nhiều bên đau, ngạt tăng về ban đêm.‎
Chảy mũi: Chảy mũi vàng đục làm hoen bẩn khăn tay, có mũi hôi. Đôi khi xì mạnh thường gây đau và lẫn tia máu.‎
Triệu chứng thực thể:
Soi mũi:
Khám mũi thấy niêm mạc mũi nề đỏ, cuốn dưới cương to, đặt bông thấm Ephedrine 1% còn co hồi lại tốt. Cuốn giữa nề, cần lưu ý quan sát khe giữa thấy có mủ đọng bám.‎
Trường hợp viêm xoang do răng số 5, 6,7 hàm trên, thấy bị áp xe quanh răng đau, răng đau nhức theo nhịp đập, lợi quanh đó bị viêm, mủ chảy từ xoang ra rất thối.
Khi ấn ngón tay ở mặt trước xoang gây đau: Cụ thể ấn vùng hố nanh tương ứng với xoang hàm. Điểm Grund-wald ấn góc trên trong hốc mắt với xoang sàng và điểm Ewing ấn đầu trên trong lông mày với xoang trán.‎
- Viêm xoang mạn tính:

Triệu chứng cơ năng:
Đau: Viêm mạn tính thường không đau, trừ những đợt hồi viêm. Thường chỉ là cảm giác nặng đầu, vị trí tuỳ theo loại xoang viêm. Viêm xoang trước thường nhức quanh mắt, ở hàm trên. Viêm xoang sau thường nhức sâu hoặc ở vùng đỉnh chẩm.
Ngạt tắc mũi thường xuyên:
‎Chảy mũi kéo dài ra mủ xanh hoặc mủ vàng, nếu là viêm xoang trước mạn tính.
Viêm xoang sau có triệu chứng âm ỉ dễ nhầm lẫn. Mủ hoặc chất nhầy chảy xuống họng, bệnh nhân phải khạc, nhổ thường xuyên. Hay có biến chứng mắt như viêm thần kinh thị giác sau nhãn cầu, viêm mống mắt thể mi...‎
Triệu chứng thực thể:
Viêm nhóm xoang trước mạn tính:‎
Ngách giữa nề và ướt hoặc mủ chảy từ ngách giữa xuống xương xoăn dưới, hoặc có ít mủ đọng khô ở bờ dưới xương xoăn giữa.
Xương xoăn dưới nề to.‎
Niêm mạc ngách giữa phù nề, có khi thoái hoá thành polyp. Xuất hiện gờ Kauffman (do phì đại niêm mạc ở ngách giữa thành một đường gờ dài, trông như một xương xoăn thứ hai nằm ngoài xương xoăn giữa).
Soi mũi sau: Mủ đọng ở sàn mũi hoặc ở đuôi xương xoăn dưới.‎
Viêm nhóm xoang sau mạn tính:‎
Soi mũi trước nhiều khi không thấy gì.‎
Soi mũi sau thấy chất nhầy mủ xuất phát từ ngách trên chảy ra cửa mũi sau, tỏa xuống vòm mũi họng.
Khám họng: Thành sau họng viêm mạn tính với nhiều tổ chức lympho đỏ và chất nhầy đặc bám.‎
X-quang: ‎Blondeau và Hirtz có giá trị trong chẩn đoán xác định, hình xoang mờ đều hoặc hình vòng cung, hình polyp...
Chẩn đoán

- Dựa vào các triệu chứng.

- Khám họng.

- Soi mũi.

- Soi bóng mờ.

- X-quang.

Điều trị

- Tây y:

Phương pháp điều trị viêm xoang cấp tính:‎
Nghỉ ngơi, tránh các yếu tố kích thích.‎
Đảm bảo dẫn lưu tốt mũi xoang, rỏ mũi để đảm bảo thông thoáng, xì mũi hoặc hút để tránh ứ đọng.
‎Tại chỗ: Xông hơi nóng với các tinh dầu thơm, khí dung với kháng sinh và corticoid.
‎Toàn thân: Dùng kháng sinh nếu có sốt cao, nhiễm khuẩn rõ. Uống hoặc tiêm trong 5-7 ngày và cho thêm vitamin C.‎
Chỉ chọc rửa xoang hàm khi đã giảm viêm nhiễm (hết sốt, bạch cầu trong máu trở lại bình thường). ‎
Trường hợp do răng, cần nhổ và chữa răng.
Phương pháp điều trị bảo tồn viêm đa xoang mạn tính:‎
Kháng sinh, chống viêm, giảm đau... (nếu có hồi viêm).‎
Khí dung, Proetz...
‎Chọc dò xoang hàm để ống dẫn lưu, rửa và bơm thuốc.
Nhổ, chữa răng nếu do răng.‎
Vaccine chống nhiễm khuẩn.
‎Vitamin A và B.
Giảm mẫn cảm nếu có dị ứng.
Phương pháp điều trị phẫu thuật viêm đa xoang mạn tính:‎
Mở lỗ thông xoang hàm thường xuyên ở ngách mũi dưới. ‎
Phẫu thuật nội soi chức năng mũi, xoang (FESS).‎
Mổ xoang (Caldwell Luc, Delima).
Mổ vách ngăn (nếu nguyên nhân do dị hình vách ngăn). ‎
Chỉ định phẫu thuật xoang:
Viêm xoang gây ra các biến chứng: não, mắt, xuất ngoại...‎
Viêm xoang nguyên nhân do các dị vật trong xoang.‎
Viêm xoang đã có thoái hoá dạng políp.‎
Các khối u trong xoang (khối u lành tính hoặc ác tính).
‎Viêm xoang mủ mạn tính, chọc dò xoang hàm để ống dẫn lưu và rửa nhiều lần nếu qua 10 lần không đỡ nên chuyển sang phẫu thuật.
- Đông y:
Các loại thuốc:
Kim ngân hoa.
Ké đầu ngựa.
Cây cứt lợn.
Tân di.
Rau diếp cá.
Các bài thuốc chữa viêm xoang:
Viêm xoang cấp tính:
Phải thanh phế nhiệt, giải độc là chính.
Dùng bài thuốc với các vị thuốc: Kim ngân hoa 16 g, ké đầu ngựa 16 g, chi tử 8 g, mạch môn 12 g, hy thiên thảo 16 g, ngư tinh thảo 16 g. Cho 750 ml nước sạch sắc kỹ cho tới khi còn 250 ml, chia đều thành 3 lần uống lúc thuốc còn ấm trong ngày.
Viêm xoang mạn tính:
Phải dưỡng âm, nhuận táo thanh nhiệt giải độc là chính.
Dùng bài thuốc với các vị thuốc: Sinh địa 16 g, huyền sâm 12 g, đan bì 12 g, mạch môn 12 g, kim ngân hoa 16 g, ké đầu ngựa 16 g, trần bì 8 g, hoàng cầm 12 g. Cho 750 ml nước sạch sắc kỹ cho tới khi còn 250ml, chia đều thành 3 lần uống lúc thuốc còn ấm trong ngày.
Lưu ý khi mắc viêm xoang

- Đề phòng viêm xoang do nhiễm khuẩn:
Để phòng ngừa cần bảo vệ mũi bằng cách thường xuyên mang khẩu trang khi ra đường hoặc ở trong môi trường bụi bẩn (chẳng hạn khi làm vệ sinh).
Vệ sinh mũi hàng ngày bằng cách lấy khăn giấy mềm vệ sinh trong mũi hoặc rửa mũi bằng nước muối sinh lý.
Ngoài ra tránh gió, bụi, khói thuốc lá, khói hương bàn thờ, nhang diệt muỗi, hơi hóa chất.
- Xì mũi đúng cách:
Để giúp chất nhầy dễ thoát ra ngoài xoang, nên bịt một lỗ mũi, một bên thoáng, hơi cúi đầu, miệng ngậm, thở mạnh ra, xì từng bên một.
Đổi bên và làm lại như vậy 2-3 lần cho sạch.
Không nên bịt cả hai bên lỗ mũi xì cùng lúc, vì như thế sẽ làm tăng áp suất ở tai trong, đồng thời chất ứ đọng cùng đi ngược vào xoang hay xuống họng, gây viêm họng, viêm khí - phế quản.
Khi xì mũi, nên sử dụng khăn hoặc giấy vệ sinh che ở trước lỗ mũi nhằm ngăn các chất xì tung toé, làm bệnh lan truyền (chú ý dùng một lần rồi vứt bỏ).
- Xông hơi nóng:

Tắm hơi nước nóng dưới vòi hoa sen, mỗi lần khoảng 5-10 phút. Hơi nóng có tác dụng làm thông xoang, thông mũi, cảm giác khó thở, đau nhức, cũng dịu lại. Thực hiện liên tục hằng ngày sẽ đem lại hiệu quả rất tốt.‎
Ngoài ra, bạn cũng có thể hít hơi nóng (xông hơi) bằng cách mua một ít là xông, trong đó có bạc hà về nấu, xông cả người hay múc ra một bát lớn nước, hít hơi nóng bốc lên. Chú ý phải trùm kín người, hoặc đầu phủ một khăn tắm lớn, hơi nóng hít vào sẽ nhiều hơn. Khi không mua được lá xông, dùng vài giọt dầu gió, hoặc dầu bạc hà thay thế cũng cho tác dụng tương tự. Khi ấy, nhu động tại nhung mao niêm mạc xoang được duy trì, chất nhờn lưu thông theo đó các xoang dẫn lưu dễ dàng hơn.
- Rửa hốc mũi:

Nên chuẩn bị một vài lọ nước muối sinh lý 0,9% có bán tại các nhà thuốc để vệ sinh hốc mũi hằng ngày, việc này nhằm ngăn vi khuẩn thâm nhập sâu vào xoang trong, gây đau nhức, khó chịu. Nếu có điều kiện, tự pha một thìa cà phê muối vào hai tách nước ấm, kèm theo một nhóm bicarbonat.
Trước hết rót nước muối vào một bát đủ rộng, ngửa đầu ra sau, rồi bịt một bên lỗ mũi, hít nước vào lỗ bên kia, nhẹ nhàng xì mũi ra. Đổi bên và làm ngược lại.
- Xoa bóp:
Ngồi thoải mái trên ghế, xoa nóng hai bàn tay, lấy tay trái xoa vuốt từ phải sang trái vầng trán, đổi bên, mỗi động tác từ 4-5 lần. Sau đó, dùng đầu ngón tay vuốt mạnh từ huyệt ấn đường xuống hai cánh mũi, day nhẹ ngón trỏ 20 lần. Hằng ngày làm 3 lần vào các buổi sáng sớm, trước khi nghỉ trưa và tối.‎
Thỉnh thoảng, bạn nên massge, đắp nước nóng tại chỗ hai bên sống mũi giữa hai lông mày, có thể đắp khăn mặt nóng lên mắt, trán, hai gò má nếu xoang vùng đó đau.
- Nếu không cải thiện nên đến khám và tư vấn bởi bác sĩ chuyên khoa.